część

Etymology

Inherited from Proto-Slavic *čęstь. First attested in the 14th century.

Pronunciation

• IPA^(key): (10^th–15^th CE) /t͡ʃʲæ̃ɕt͡ɕ/
• IPA^(key): (15^th CE) /t͡ʃʲæ̃ɕt͡ɕ/

Noun

część f (diminutive cząstka)

1. (attested in Lesser Poland) part (portion, component)

   Synonym: sztuka

   • 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Sankt Florian Psalter]‎, Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], pages 15, 5:

     Gospodzin czøscz dzedzini moiey (dominus pars hereditatis meae) y kelicha mego, ty ies, iensze wrocisz dzedzinø moiø mne

     [Gospodzin część dziedziny mojej (dominus pars hereditatis meae) i kielicha mego; ty jeś, jenże wrocisz dziedzinę moję mnie]

   • Middle of the 15th century, Rozmyślanie o żywocie Pana Jezusa‎, page 765:

     Kakoby to mogło być, iżby Jeremiasz mowił, a tego nie czciemy w Jeremiaszu, ale w Zachariaszu? ... Inako a lepiej możemy rzec, iże to jest częścią w Jeremiaszu

     [Kako by to mogło być, iżby Jeremijasz mowił, a tego nie czciemy w Jeremijaszu, ale w Zacharyjaszu? ... Inako a lepiej możemy rzec, iże to jest częścią w Jeremijaszu]

2. (attested in Sieradz-Łęczyca) part (section of land; an area of a country or other territory; region)
   • 1897 [1393], Teki Adolfa Pawińskiego‎, volume IV, number 103, Łęczyca Land:

     Ma szkodø Jaszcowym neoprawenim mlina na Cawaszczine czøszczi

     [Ma szkodę Jaszkowym nieoprawienim młyna na Kawaszczynie części]

3. (attested in Greater Poland, Masovia) part (used with a numeral; factor)
   • 1887, 1889 [1389], Józef Lekszycki, editor, Die ältesten großpolnischen Grodbücher, volume I, number 536, Poznań:

     Pani... cupila trzeczø czanscz Kuropatnik

     [Pani... kupiła trzecią część Kuropatnik]

   • 1856-1870 [1399], Antoni Zygmunt Helcel, editor, Starodawne Prawa Polskiego Pomniki‎, volume VIII, number 8492:

     Oczin oczecz byl w *dzerszonu pyantey czansczi carczmi

     [Ocin ociec był w dzierżeniu piątej części karczmy]

   • 1930 [c. 1455], “III Reg”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎, 16, 21:

     Rozdzelyl syø lyvd... na dwye czøscy, gena czøscz przyiøla Tebny (media pars populi sequebatur Thebni)..., a polowycza druga Amri

     [Rozdzielił się lud... na dwie części: jena część przyjęła Tebni (media pars populi sequebatur Thebni)..., a połowica druga Amry]

   • 1930 [c. 1455], “Ex”, in Ludwik Bernacki, editor, Biblia królowej Zofii (Biblia szaroszpatacka)‎, 16, 36:

     Gomor ta myara gest dzeszøta czyøszcz effy tey myari (gomor autem decima pars est ephi)

     [Gomor ta miara jest dziesiąta część effy tej miary (gomor autem decima pars est ephi)]

   • 1902 [1401], “Wybór zapisek sądowych grodzkich i ziemskich wielkopolskich z XV wieku”, in Franciszek Piekosiński, editor, Studia, rozprawy i materiały z dziedziny historii polskiej i prawa polskiego‎, volume 6, Poznań, Pyzdry, Kościan, Gniezno, page 63:

     Micolay ma czwartø czanscz wydzelona w Szemlina [a] dzedzine

     [Mikołaj ma czwartą część wydzieloną w Ziemlina dziedzinie]

   • 1920 [1415], Marceli Handelsman, Antoni Rybarski, Kazimierz Tymieniecki, editors, Najdawniejsze księgi sądowe mazowieckie, volume I, number 2560, Płońsk:

     O ctori karcz Mscziszek na mø szalowal, thegosm mu ya d[y]we czøsczi vikopal

     [O ktory karcz Mściszek na mię żałował, tegośm mu ja dwie części wykopał]

   • 1950 [1428], Władysław Kuraszkiewicz, Adam Wolff, editors, Zapiski i roty polskie XV-XVI wieku z ksiąg sądowych ziemi warszawskiej, number 2841, Warsaw:

     Jaco ya dzirszø s bracyø trzi czøsci w Grampczewe

     [Jako ja dzirżę z bracią trzy części w Grąbczewie]

   • 1895 [1448–1450], Mikołaj Suled, edited by Franciszek Piekosiński, Tłumaczenia polskie statutów ziemskich, Kodeks Świętosławów, Warka, page 52:

     Nyewyasta mayącz dzeczy, acz gynszego mąsza weszmye, ... skazvgemy, aby tylko na thysz dzeczy wszysthko gymyenye oczczyszne sz[e] pelna sz drvgą częsczą gych dothykayączą ktoregole dobra maczerzysthego... spadlo, a ona s osthalą drugą swego thego gymyenya cząsczą mąsza sobye wyeszmy podlug svey voley (omnia bona paternalia integraliter cum alia medietate quorumlibet bonorum maternalium... devolvantur et cum alia residua suorum bonorum medietate maritum accipiat)

     [Niewiasta mając dzieci acz jinszego męża weźmie, ... skazujemy, aby tylko na tyż dzieci wszystko jimienie oćczyzne z[e] pełna z drugą częścią jich dotykającą ktoregole dobra macierzystego... spadło, a ona s ostałą drugą swego tego jimienia częścią męża sobie wieźmi podług swej wolej (omnia bona paternalia integraliter cum alia medietate quorumlibet bonorum maternalium... devolvantur et cum alia residua suorum bonorum medietate maritum accipiat)]

4. (attested in Lesser Poland) part, share, portion
   • 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Sankt Florian Psalter]‎, Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], pages 62, 9:

     Oni zaprawdø po proszniczi szukali sø dusze moiey, wnydø w nyzcosczi zeme, dani bødø w røcze mecza, czøsci liszek bødø (partes vulpium erunt)

     [Oni zaprawdę po proźnicy szukali są dusze mojej, wnidą w niskości ziemie, dani będą w ręce miecza, części liszek będą (partes vulpium erunt)]

5. (attested in Lesser Poland) joint participation, partnership
   • 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Sankt Florian Psalter]‎, Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], pages 49, 19:

     Gdi ies widzal zlodzeia, beszal ies s nim, y s czu[dzo]loszczami czøscz twoyø cladl ies (cum adulteris portionem tuam ponebas)

     [Gdy jeś widział złodzieja, bieżał jeś s nim i z cu[dzo]łożcami część twoję kładł jeś (cum adulteris portionem tuam ponebas)]

6. (attested in Lesser Poland) manor, estate, property
   • 1939 [end of the 14th century], Ryszard Ganszyniec, Witold Taszycki, Stefan Kubica, Ludwik Bernacki, editors, Psałterz florjański łacińsko-polsko-niemiecki [Sankt Florian Psalter]‎, Krakow: Zakład Narodowy imienia Ossolińskich, z zasiłkiem Sejmu Śląskiego [The Ossoliński National Institute: with the benefit of the Silesian Parliament], pages 38, 7:

     Owa merne poloszil ies dni moie, a czøscz moia iacobi niczsesz przed tobø (ecce mensurabiles posuisti dies meos et substantia mea tamquam nihilum ante te)

     [Owa mierne położył jeś dni moje a część moja jakoby nicseż przed tobą (ecce mensurabiles posuisti dies meos et substantia mea tamquam nihilum ante te)]

7. (Christianity, attested in Lesser Poland, Sieradz-Łęczyca) host, throng of evil spirits
   • 1887 [Fifteenth century], Wacław Ubogi z Brodni, edited by Lucjan Malinowski, Modlitwy Wacława. Zabytek języka polskiego z wieku XV odkryty i skopjowany przez Aleksandra Przezdzieckiego wydał i objaśnił Lucyjan Malinowski‎, Krakow, Brodnia, page 140a:

     Swianti angele, stroszu cziala mego y dusze mee, mylosczywym vwyeszelenym odeymy dusza moia, kedy sie vbyerze czanscz zlich duchow, abi ią widarly

     [Święty anjele, strożu ciała mego i dusze me, miłościwym uwieselenim odejmi duszę moję, kiedy sie ubierze część złych duchow, aby ją wydarli]

8. (attested in Northern Borderlands) part (corner of the world)
   • 1901 [End of the fifteenth century], Materiały i Prace Komisji Językowej Akademii Umiejętności w Krakowie, volume II, Brest, page 326:

     In quatuor plagis cząsczach

     [In quatuor plagis częściach]

9. corruption of ciąża
   • 1874-1891 [End of the fifteenth century], Rozprawy i Sprawozdania z Posiedzeń Wydziału Filologicznego Akademii Umiejętności‎^{, ,} , volume XXV, page 176:

     Zaclad albo cząscz pignus

     [Zakład albo część pignus]

References

• Boryś, Wiesław (2005) “część”, in Słownik etymologiczny języka polskiego (in Polish), Kraków: Wydawnictwo Literackie, →ISBN
• Sławski, Franciszek (1958-1965) “część”, in Jan Safarewicz, Andrzej Siudut, editors, Słownik etymologiczny języka polskiego [Etymological dictionary of the Polish language] (in Polish), Kraków: Towarzystwo Miłośników Języka Polskiego
• Bańkowski, Andrzej (2000) “część”, in Etymologiczny słownik języka polskiego [Etymological Dictionary of the Polish Language] (in Polish)
• B. Sieradzka-Baziur, Ewa Deptuchowa, Joanna Duska, Mariusz Frodyma, Beata Hejmo, Dorota Janeczko, Katarzyna Jasińska, Krystyna Kajtoch, Joanna Kozioł, Marian Kucała, Dorota Mika, Gabriela Niemiec, Urszula Poprawska, Elżbieta Supranowicz, Ludwika Szelachowska-Winiarzowa, Zofia Wanicowa, Piotr Szpor, Bartłomiej Borek, editors (2011–2015), “część”, in Słownik pojęciowy języka staropolskiego [Conceptual Dictionary of Old Polish] (in Polish), Kraków: IJP PAN, →ISBN